Skip to content

Thanatopraxie

        Lichte balseming

Begraven of Cremeren?

Thuis opbaren of ergens anders opbaren?

Opbaren met koeling of opbaren zonder koeling?

Dit zijn vragen die nog voor weinig mensen gelijkwaardig en even vanzelfsprekend zijn.

Deze website probeert u een zo goed mogelijk beeld te geven van wat de derde vraag precies inhoudt. Thanatopraxie, oftewel de lichte balseming van een overledene, is een nieuwe discipline binnen de uitvaartbranche. Het is een specialistische invasieve behandeling die alleen mag worden uitgevoerd door gediplomeerde thanatopracteurs. Het is in Nederland nog minder bekend omdat het hier pas sinds 1 januari 2010 door een verandering in de Wet op de lijkbezorging mogelijk is.

Hier leest u niet alleen wat de mogelijkheden zijn maar ook waar u even bij stil moet staan.

HQ-Thanatopraxie Logo

Even voorstellen

Graag stellen wij ons even aan u voor. Wij zijn Pauline Wouters en Hans Hartman. Sinds het in Nederland is toegestaan hebben wij ons toegelegd op Thanatopraxie.

Inmiddels hebben wij in Nederland al meer dan 10000 behandelingen mogen verzorgen en beschikken dus over een ruime ervaring. Ook hebben wij een aantal intervisiebijeenkomsten georganiseerd met andere thanatopracteurs om ervaringen te delen en van elkaar te leren.Foto Pauline Wouters en Hans Hartman

Geschiedenis

Het waren de verre voorvaderen die al nadachten over de conservering van overledenen. Zo ontwikkelden de Egyptenaren, Romeinen en Grieken ieder hun eigen balsemtechnieken.

De Egyptenaren deden dit door de organen uit het lichaam van een overledene te verwijderen. Deze organen werden in potten – canopen – bewaard en het lichaam werd van binnen en van buiten ingesmeerd met conserverende stof.

Ook de Franse legerarts Gannal werd met thanatomorphose (lijkontbinding) geconfronteerd. Hij wilde iets doen om de lichamen van de (vaak jonge) overleden soldaten weer naar huis terug te laten keren, opdat nabestaanden afscheid van hun dierbaren konden nemen. Hij gebruikte een vorm van conserveren die bestond uit het injecteren met een vloeistof op basis van acetaatoplossing en aluminiumzout. Hij maakte gebruik van de bloedcirculatie zodat hij de lichamen niet hoefde te openen. Deze techniek werd door de jaren heen sterk verbeterd. 

Na de tweede wereldoorlog werd thanatopraxie / lichte balseming eerst in Engeland en later in Frankrijk een algemeen gebruikte methode. In Engeland, Spanje en Frankrijk wordt nu op 75 tot 80 procent van de overledenen thanatopraxie toegepast.

Situatie in Nederland

Het fenomeen “balsemen” was voor de Tweede Wereldoorlog nog onbekend in Nederland. Na een wetswijziging in 1955 werd conservering toegestaan, maar slechts op een selecte groep:

  1. Leden van het koningshuis
  2. Overledenen die zich ter beschikking van de wetenschap hebben gesteld
  3. Overledenen die voornamelijk per vliegtuig naar het buitenland moeten worden gebracht
  4. Mensen die op zee zijn overleden

Sinds die tijd is het gesprek over thanatopraxie doorgegaan. Na grondige afweging van alle voor- en nadelen hebben onafhankelijke specialisten aanbevelingen gegeven. Dit leidde tot een wetswijziging op 1 januari 2010 waardoor thanatopraxie/lichte balseming werd toegestaan.

Artikel 71 lid 4 Wet op de lijkbezorging luidt:
“In afwijking van het eerste lid kan een lijk worden onderworpen aan een conserverende bewerking die ten hoogste tien dagen effect heeft.”

Wat is thanatopraxie?

Thanatopraxie is een lichte balseming die het lichaam tijdelijk zal conserveren na overlijden. Met deze behandeling (de techniek hiervan wordt verderop uitgelegd) wordt de ontbinding en bacteriegroei intern geremd/vertraagd. Hierdoor kan het lichaam worden opgebaard zonder dat de temperatuur invloed heeft op het ontbindingsproces. Het is na een behandeling daarom niet nodig om te koelen of de opbaarruimte koel te houden.

Bij thanatopraxie/lichte balseming en permanent balsemen is de techniek die wordt toegepast hetzelfde. Leden van het Koninklijk Huis worden permanent gebalsemd. Feitelijk krijgen ‘gewone’ burgers dus dezelfde behandeling als leden van het Koninklijk Huis, alleen met een lagere concentratie conserverende vloeistof. Hierdoor breekt het lichaam de vloeistof in de loop van de dagen af, en komt het natuurlijke ontbindingsproces weer op gang.

Er zijn verschillende vloeistoffen die kunnen worden gebruikt. De meeste vloeistoffen bestaan uit een basis van zouten, olie en een laag formalinegehalte die het mogelijk maakt de ontbinding tijdelijk stil te leggen/ te vertragen. Inmiddels bestaan er ook formaldehydevrije producten.

Al deze vloeistoffen zijn, mits in lage concentratie gebruikt, volledig biologisch afbreekbaar en vormen geen belasting voor het milieu. Verder is het begraven op een natuurbegraafplaats in principe geen probleem wanneer de gebruikte holtevloeistof formaldehyde-vrij is. Informeer voor de zekerheid wel even bij de natuurbegraafplaats of ze het toestaan. Er is bij de natuurbegraafplaatsen nog geen 1-vormig besluit hierover en de 1 staat het wel toe en de ander niet. De holtevloeistof is de vloeistof die als laatste in de borst- en buikholte wordt ingebracht ter conservering van de organen.

De behandeling

Wat de behandeling inhoudt kan het beste worden uitgelegd door een vergelijking te maken met een nierdialyse. Bij een nierdialyse wordt het ‘vervuilde’ bloed uit het lichaam gehaald, gereinigd, en weer terug in het lichaam gebracht. Bij de thanatopraxie/lichte balseming wordt, anders dan bij de nierdialyse, een balsemvloeistof teruggebracht die de ontbinding tijdelijk stillegt/vertraagt.

Om de behandeling te kunnen uitvoeren zal een kleine incisie van ong. 2 cm in de hals worden gemaakt. Met de incisie wordt de halsslagader naar boven gehaald, waarna de injectie met de vloeistof plaatsvindt. Om het bloed en andere lichaamsvloeistoffen uit het lichaam te halen zal een klein gaatje in de buik worden gemaakt, waardoor deze vloeistoffen kunnen worden afgevoerd.

Tijdens de opbaarperiode zal de vloeistof langzaam zijn werking verliezen. Dit is vergelijkbaar met de verdoving bij de tandarts. In het begin ligt de ontbinding volledig stil en na verloop van dagen zal de vloeistof zijn werking gaan verliezen. Hierdoor komt het natuurlijke ontbindingsproces langzaam weer op gang.

Geen persoon is echter hetzelfde. De uitwerking van de behandeling dan ook niet volledig voorspelbaar. Het is ook niet mogelijk een garantie te geven over het verloop van de opbaring. In de loop der dagen is achteruitgang van het lichaam waar te nemen. Echter, na een lichte balseming zal de achteruitgang van het lichaam – in vergelijking met de opbaring op een koeling – veel langzamer gaan. Met thanatopraxie vergroot je kans dat een opbaring goed verloopt, aanzienlijk.

Waarom thanatopraxie?

Voor veel nabestaanden is het moeilijk te verwerken als zij hun dierbare niet meer kunnen zien of thuis kunnen houden omdat de lichaamsconditie van hun dierbare snel achteruit gaat. Het zien van een overledene is voor veel mensen dan ook een belangrijk onderdeel in het rouwproces.

Door de thanatopraxie/lichte balseming is de kans dat een (zichtbare)opbaring wel tot de laatste dag kan plaatsvinden veel groter dan wanneer er met een koeling wordt gewerkt. Tevens wordt de lijkstijfheid opgeheven en zal dit in veel gevallen niet meer terugkomen. Dit maakt vasthouden en aanraken een stuk prettiger en minder eng en koud.

Een ander effect van thanatopraxie/lichte balseming is dat na deze behandeling een koeling niet meer nodig is en een opbaring kan plaatsvinden bij kamertemperatuur. Hinderlijk gebrom van de motor van de koelinstallatie en ijsvorming rondom het lichaam behoren daarbij tot het verleden. Veder zal het lichaam niet meer zo ijzig en koud aanvoelen als bij een opbaring waarbij gebruik wordt gemaakt van een koeling. Ook betekent dit dat nabestaanden in een warme ruimte in alle rust afscheid kunnen nemen van hun dierbare. De buitentemperatuur zal geen problemen meer geven bij een thuisopbaring. Zo kan de overledene bij warme buitentemperaturen gewoon thuis worden opgebaard, zonder dat er maatregelen getroffen hoeven te worden zoals het installeren van airconditioning. Zelfs opbaren in een serre met hoge temperaturen is geen probleem. Ook in de winter (als het buiten vriest) kan de overledene op iedere gewenste plaats worden opgebaard. De kachel kan gewoon op een behaaglijke temperatuur worden gehouden zonder dat dit problemen geeft.

Er is ook een cosmetisch aspect om voor de thanatopraxie/lichte balseming te kiezen. Blauwe verkleuring aan bijvoorbeeld de nagels, oren en lippen zijn na een thanatopraxie/lichte balseming sterk verminderd en in veel gevallen weg. Ook een ingevallen gelaat en mond krijgen weer wat vorm terug na de behandeling. Tevens is de kans op besmettingsgevaar, hinderlijke geuren, vochtverlies en verkleuringen nihil, omdat de behandeling ervoor zorgt dat de ontbinding en de bacteriewerking van binnenuit het lichaam stil wordt gelegd.

Frontpage_Background-50

De verschillen

De verschillen tussen een opbaring na thanatopraxie en opbaring met een koeling

Bij een opbaring met koeling wordt er geprobeerd van buitenaf naar de kern te komen om de achteruitgang van het lichaam te vertragen. Bij thanatopraxie/lichte balseming wordt dit gedaan van binnenuit het lichaam. In het schema hier beneden worden de belangrijkste verschillen weergegeven.

Koeling Thanatopraxie/lichte balseming
Zo snel mogelijk beginnen met koelen De behandeling hoeft niet gelijk na overlijden plaats te vinden. Er mag, afhankelijk van de lichaamsconditie van de overledene, best een aantal uren/dagen tussen zitten voor de behandeling plaatsvindt. Het lichaam hoeft in deze tussentijd niet gekoeld te worden.
Niet met water en zeep wassen. Het is belangrijk dat het natuurlijke vetlaagje op de huid blijft zodat het lichaam minder uitdroogt Wassen met water en zeep is geen probleem. Na de behandeling is ook de huid geconserveerd. Hierdoor kan er met warm water en zeep gewassen worden en de overledene mag ook zijn of haar eigen geurtje op.
Opbaring vindt meestal plaats op de rug. Het is noodzakelijk dat het lichaam zoveel mogelijk contact maakt met de koelplaat. Dit houdt in dat er veelal geadviseerd wordt om het lichaam plat op de rug op te baren. Het lichaam hoeft niet op de rug te liggen. Er is geen koeling nodig dus het lichaam kan in iedere gewenste houding worden opgebaard. Het hoofdeinde kan bijvoorbeeld omhoog. Ook kan de persoon op zijn/haar zij worden gelegd. Als de overledene op een speciaal matras ligt, hoeft dat matras ook niet meer te worden verwijderd na een behandeling.

Wanneer en waar kan een behandeling plaatsvinden?

Vaak wordt er enige tijd na het overlijden gebeld voor een thanatopraxiebehandeling. In onderling overleg zullen er afspraken worden gemaakt over een tijd en plaats en waar de behandeling zal plaatsvinden. In het geval iemand in de avond of nacht overlijdt, kan er ook gebeld worden. Zodoende weten alle betrokkenen hoe laat de volgende dag de behandeling plaats zal kunnen vinden.

Het is niet nodig om het lichaam tussentijds te koelen. De overledene mag gewassen worden en verschoond en de mond kan netjes worden gesloten met een handdoekje onder de kin. Het uiteindelijke kleden en verzorgen kan het beste na de behandeling worden gedaan. Natuurlijk mag er gekleed worden, maar houd er dan rekening mee dat tijdens de behandeling de kleding weer wordt uitgedaan.

De behandeling kan op verschillende locaties plaatsvinden:

In een mortuarium

MortuariumIn dit geval dient er vaak rekening te worden gehouden met een mortuariummedewerker waar een tijd mee dient te worden afgesproken over hoe laat de behandeling daar mag plaatsvinden. Ook worden kosten in rekening gebracht voor het gebruik van het mortuarium.

In een uitvaartcentrum

UitvaartcentrumOok hier dient rekening te worden gehouden met de huur voor de ruimte en dient er een tijdstip te worden afgesproken met een medewerker van het uitvaartcentrum.

Sinds heden hebben wij een eigen locatie waar we een ruimte hebben ingericht die aan alle eisen voldoet die door het N.I.T. (Nederlands Instituut voor Thanatopraxie)gesteld zij

Hier kunnen we de behandeling op een veilige, hygiënische en respectvolle manier uitvoeren. Tevens zullen er geen extra kosten voor huur van de ruimte in rekening gebracht worden door ons.

 

Thuis

Auto's HQ-ThanatopraxieDe overledene hoeft dan niet meer te worden vervoerd en mag in zijn eigen vertrouwde omgeving blijven. Er zijn wel een paar voorwaarden: Er moet een goede werkhoogte zijn zoals bv een hoog/laag (zorg) bed, we moeten voldoende ventilatie en ruimte hebben  en we moeten in de buurt kunnen parkeren.

De balsemers zijn volledig uitgerust en zullen veelal alleen warm water en elektra nodig hebben.

Thanatopraxie bij kinderen

Het is vreselijk, maar ook kinderen overlijden helaas.

Ze worden te vroeg geboren of sterven al in de baarmoeder. Even nog je kindje in je armen of tussen je in op het grote bed is voor veel ouders zo fijn en dat kan na een behandeling. Juist door het minder koude en enge karakter is het voor ouders, broertjes, zusjes oma’s en opa’s fijner om in een warme sfeer afscheid te nemen van een kindje.

In veel gevallen is het kindje soepel en kan het ook nog tussentijds opgepakt worden, wat voor veel ouders een toegevoegde waarde heeft bij het afscheid nemen en het verdere verwerkingsproces.

Een foetus balsemen is mogelijk en er zijn balsemers die dit doen. Niet alle balsemers kiezen ervoor om de foetus te behandelen. Als het kindje voldragen is en na de geboorte overlijdt, is de behandeling meestal goed uit te voeren met een goed resultaat. Hierdoor kan worden gesteld dat de behandeling vanaf de geboorte bijna altijd mogelijk is.

Na de behandeling

Omdat men nog niet geheel gewend is aan de thanatopraxie/lichte balseming, wordt er na de balseming voorlichting gegeven aan de familie en/of uitvaartverzorger over wat er zou kunnen gebeuren en waar je niet van hoeft te schrikken/wat een normaal verloop is.

Sommige verschijnselen zullen zowel na opbaring op een koeling als na thanatopraxie voorkomen:

  • De kleur en de structuur van de huid kan (in de loop van de opbaring)
    enigszins veranderen
  • Het gezicht en de handen kunnen iets grauwer worden in de
    loop der dagen en er kunnen indrogingsplekjes verschijnen
  • Ook kunnen de vingertoppen, neus, oorlellen en lippen
    iets donkerder van kleur worden

Dit hoort allemaal bij een natuurlijk proces dat intreedt na het overlijden. Het heeft geen nadelige gevolgen voor de opbaring. Eventueel kan ervoor worden gekozen om de plekjes een beetje te camoufleren met een air brush of wat make-up.

Tot slot is het advies geen airconditioning te gebruiken. Airconditioning haalt vocht uit de lucht en het indrogingsproces kan hierdoor juist worden versneld.

Thanatopraxie na orgaandonatie

Bij orgaandonatie en obductie wordt het lichaam geopend en wordt de binnenkant blootgesteld aan zuurstof en bacteriën. Dit kan de achteruitgang van het lichaam tijdens een opbaring aanzienlijk versnellen. In dit geval is het aan te raden om voor thanatopraxie/ lichte balseming te kiezen.

De behandeling verschilt in dit geval van een reguliere behandeling omdat de circulatie van het lichaam onderbroken is. Het resultaat is veelal hetzelfde en hoeft er ook dan niet opgebaard te worden met een koeling. De behandeling kan na een obductie en/of orgaandonatie niet op een thuislocatie uitgevoerd worden.
Hiervoor moet worden uitgeweken naar een mortuarium, uitvaartcentrum of het thanatopraxie centrum in Vinkel. De enige uitzondering is in het geval er alleen oogdonatie heeft plaatsgevonden. Dan kan de behandeling nog wel op een thuislocatie uitgevoerd worden.

Kosten van thanatopraxie

De totaalkosten van een thanatopraxie en van een opbaring met koeling zijn ongeveer gelijk.

Bij een koeling worden er in veel gevallen kosten berekend voor:

  • Huur van de koeling
  • Dagelijkse nacontroles (controleren of de koeling nog goed werkt)

De thanatopraxie/lichte balseming heeft één prijs en die ligt tussen de € 520,= en € 650,= . Dit is afhankelijk of de behandeling thuis plaatsvindt en of er obductie/orgaandonatie heeft plaatsgevonden. 

Dagelijkse controles zijn in het algemeen niet meer nodig, maar als er iets voorvalt, kan er altijd contact worden opgenomen met de balsemer. 

De thanatopraxie/lichte balseming wordt net zoals een opbaring met een koeling vergoed door bijna alle uitvaartverzekeringen.